در ابتدای این نشست که با حضور جمعی از اساتید و دانشجویان برگزار شد، دکتر شاه قاسمی؛ عضو هیات علمی‌گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی به معرفی موضوع نشست پرداخت و گفت: غیر از دو سخنرانی تمام نشست هایی که در برنامه‌ریزی سال 2016 گنجانده شده بود برگزار شده است و تاکید کردند که در جست وجوی پژوهشگرانی هستیم که ایده‌های درخشانی در حوزه فضای مجازی دارند و حاضریم فضای لازم را برای تدوین و نشر ایده هایشان فراهم کنیم.
در ادامه نشست دکتر سعیدرضا عاملی؛ رییس کرسی یونسکوی دانشگاه تهران، تحت عنوان بازخوانی پارادایم دوفضایی شدن ها و آینده فرهنگ در جهان به سخنرانی پرداخت. ایشان با ذکر تاریخچه‌ای، از شکل گیری پاردایم دو فضایی شدنها و دو جهانی شدنها، از فضای سال های آغازین پژوهش خود در حوزه ی دو فضایی شدنها سخن گفت و سابقه این پژوهش ها را 14 سال پیش و با نگارش یک مقاله در فصلنامه ی علوم اجتماعی، دانست که در ادامه آن طی سال های 1381 تا 1394 64 مقاله و کتاب تحقیقاتی با رویکرد دوفضایی شدنها و دو جهانی‌ها نگارش کرده است. مجموعه تحقیقات صورت گرفته بر محور پاردایم دو فضایی شدنها و دو جهانی شدنها به مقاله و کتاب های ایشان ختم نمی‌شود و امروز می‌توان گفت ده ها رساله کارشناسی ارشد و دکتری در این حوزه نگارش شده است که هر کدام دریچه تحقیقاتی جدید را از منظرگاه پارادایم دو فضایی شدنها باز کرده اند.
وی در ادامه به تبیین مفهوم پارادایم پرداخت و گفت: ما گاهی اصطلاحات را درست استفاده نمی‌کنیم، پارادایم از نظر کوهن، یک تغییر زبان است و در جریان آن نظام رمز گذری، رمزگشائی و رمزی شدن یافته های علمی‌متحول می‌شود . در مبانی تحقیقات پسامدرن نیز بر آشنایی زدایی (ِDE familiarization) تاکید می‌شد که این آشنایی زدایی موجب فروریختن چارچوب های پارادایمی‌نظریه های قبلی اتفاق می‌افتد؛ زیرا مفروض را بر مبهم انگاشتن تمام داده های قبلی می‌داند و این به معنی نوعی از صفر شروع کردن بر مبنای رویکرد فلسفی، نظری و روشی پسامدرن است. بدیهی است که این دیدگاه یک انقطاع دانشی ایجاد می‌کند و بسیار خطرناک و نگران کننده است. ولی در عین حال ایجاد تردید علمی‌می‌تواند منشاء خلاقیت های فارغ از سلطه های پاردایمی‌گذشته شود.
از نظر دکتر عاملی، شکل گیری نظریه دو فضایی شدنها، زمینه های یک انتقال پاردایمی‌و ایجاد یک پاردایم جدید که هم بر حوزه معرفتی و نظری تاثیر می‌گذارد و هم رویکرد مدیریتی؛ نهادسازی و فرایندهای جدید کار و زندگی را تغییر می‌دهد. به عبارتی می‌توان ادعا کرد که پاردایم دوفضایی شدنها هم آغاز یک تغییر پاردایم در حوزه های مختلف علم و دانش است و هم ظرفیت تغییر در نظام واره معرفتی، نهادی و فرایندی زندگی به حساب می‌آید. لذا بعد از طرح پاردایم دوفضایی شدنها و باز تعریف آسیب های اجتماعی تحت عنوان جامعه جهانی اضطراب در مقدمه کتاب ارزیابی فضای مجازی ایرانی، به معرفی دو فضایی شدن کره زمین و اشاره به بعدی از این نظام واره تحت عنوان مجازی گرایی، مجازی بودگی و مجازی سازی/شدن پرداخته شد و امروز می‌توان امتداد این نظام واره را در قالب دوفضایی گرایی (تغییر معرفتی و نگرشی)، دو فضایی بودگی (تغییر در ظرفیت ها و نهادهای جهان جدید) و دو فضایی شدنها (تغییر در روندها و فرایندها) سخن گفت.
دکتر عاملی در همین راستا از یافته های جدید حوزه فناوری های اطلاعات و ارتباطات سخن گفت و سیر تحول آنرا مورد بحث قرار داد. ایشان از اینترنت همه چیز ها در قالب اتصال دیوایس ها به انسان، اطلاعات، اشیاء و فرایندها صحبت کرد و گفت این نوع از دیوایسی شدن پدیده‌ها را سیسکو مطرح کرده است و دیوایس ها و اپلیکیشن‌ها مدیریتی آنرا طراحی و تولید نموده است ولی این چهار امر شامل هم پدیده نیست.
دکتر عاملی گفت: در مسیر دو فضایی شدن جهان با شناخت منطق تکرار همه عناصر هستی، می‌توان از دیوایسی شدن همه هستی سخن گفت و تاکید کرد که این مسیر به اتصال دیوایس ها به هوا، آبها، گیاهان، جنگل ها و همه موجودات و حتی سایر کرات منتهی می‌شود و نظام فراگیر کامپیوتری به مراتب فراگیرتر و بزرگتر از یافته های فناوری شرکت های بزرگ کامپیوتری است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران تاکید کرد که بحث های نظری آثار عملی بسیار گسترده ای دارد. پاردایم دو فضایی شدنها اگر مبنای حکمرانی جدید قرار گیرد، در عرصه اقتصادی، بصورت خیره کننده کاهش هزینه ها را بدنبال خواهد آورد. در فضای مجازی کار، نیازمند تکرار نیست، بلکه ماهیت یک کار، تصاعد متمایل به بی نهایت است. لذا کار مجازی، بسیار از کارهای تکراری در جهان واقعی و جهان مجازی را حذف می‌کند و این حذف ها، منجر به کاهش هزینه ها، کاهش تخریب انسان و محیط زیست و عزت و کرامت انسانی است. فرایندهای گسترده را فشرده می‌کند و با الگوریتمی‌شدن اقدامات، زنجیره ای از اقدامات در یک لحظه محقق می‌شود.
دکتر عاملی در بخش دیگری از سخنان خود به شرح عناصر تقویت کننده ی دو فضایی شدن ها پرداختند و زمان را به عنوان مفهومی‌بنیادین از عناصر دوفضایی شده دانست و گفت: ما در محیط فیزیکی مرگ زمان داریم اما در یک محیط پایدار و مجازی نمی‌توان مانند محیط فیزیکی قائل به تمام شدن چیزی مانند زمان بود. ارابه های صنعتی در محیط فیزیکی مبتنی بر اسلوب تک تولید کار می‌کنند برای اینکه در ظرف زمان خطی و تک تولید متکی هستند اما در محیط مجازی یک تولید بمثابه متمایل به بی نهایت تولید است و تولید از بقاء نسبی پایدار برخوردارند، لذا با مصرف تولید مجازی، مرگ تولید و مرگ زمان اتفاق نمی‌افتد.
ایشان در ادامه بیانات خود عصر کنونی را عرصه ی ورود به دوره ی مرکزی شدن فرهنگ عنوان نمود و گفت: مرکزی شدن فرهنگ جایگاه راهبردی فرهنگ را تقویت کرده است و مهندسی فرهنگ را در جهان دوفضایی شده پیچیده‌‌تر نموده است. ایشان دلیل این مرکزی شدن فرهنگ را گسترش فردیت و توسعه ی دسترسی به اطلاعات خواند.
دکتر عاملی در ادامه با تاکید بر اینکه شرکت های بزرگ صنعت مجازی سازی، نقش مهمی‌در توسعه فضای مجازی از یک سو و البته از سوی دیگر توسعه سلطه مجازی بر جهان می‌شوند. ایشان بعنوان مثال به ارائه ی آمارهایی از گوگل و شرکت آلفابیت پرداخت و در آماری که برای سه ماهه ی سوم سال 2016 ارائه شده بود، تعداد پرسنل گوگل را 70 هزار نفر عنوان نمود و گفت: در سال 2015 از میان 61 هزار و صد وسی نفر پرسنل گوگل، بیست و سه هزار نفر آنها در حوزه ی آرندی ( تحقیق و توسعه) کار می‌کرده اند و در ادامه تاکید کردند که طبق آمارها در سال 2015،گوگل 6 برابر بودجه ی آموزش عالی ما را صرف تحقیق و توسعه کرده است. ایشان اشاره کرد که این یک خوشحالی و نگرانی همزمان است که ما در رتبه بندی های علمی‌در جهان، رتبه 16 تا 20 را به خود اختصاص داده ایم و در ضریب رشد علمی‌جزء کشورهای اول جهان هستیم ولی رتبه ی کشورمان در حوزه ی آمادگی شبکه به طور متوسط 100 تا 120 است.
این استاد ارتباطات در بخشی از تحلیل خود از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک به عنوان یک رسانه ی جدید، بنیان‌های نو در فضای آن را کاملا ایدئولوژیک و دارای مبانی لیبرال عنوان نمود و لازمه ی بومی‌شدن این فضاها را طراحی یک پلتفورم جدید و مستقل بر مبنای خلاقیتی نو در هماهنگی با فضای توحیدی و اسلامی‌خواند و گفت: ممکن است از نظر برخی این مسئله اوهام باشد اما از نگاه واقعیت مجازی، چیزهایی که از ذهن انسان عبور می‌کند هیچگاه یک اوهام نیست و سورئال یک نوع رئال است وآنچه از ذهن ما می‌گذرد ظرفیت تبدیل شدن به واقعیت را دارد. ضمن اینکه اندیشه الهی متکی بر حقایق قطعی عالم است و تبدیل توحید به عنوان یک نظام باور به یگانگی خدا و رفع هر گونه استیلاء و سلطه از جهان و عمل کردن به قواعد الهی در توحید عملی، یک ارزش حقیقی بزرگ است که اگر تبدیل به قاعده های نظامند بشود؛ جهان تجربه گرانقدر از بودن الهی را تجربه خواهد کرد.
دکتر سعیدرضا عاملی در بخشی از بیانات خود گفت: راه حل فرهنگی برای جهت دادن به فضای مجازی را حکمرانی دوفضایی دانست و تاکید کرد که لازمه این امر ساختن فضای دوم بر مبنای فرهنگ و بوم رنگ فضای اول است به این معنی که فضای دوم بر مبنای هنجارهای اجتماعی خودی بومی‌سازی شود. ایشان همچنین علیرغم قائل بودن به آزادی در این فضای دوم(فضای مجازی)، آزادی بی قیدوشرط و رهاشده در فضای مجازی را نقد کرد و گفت : آزادی رهاشده، تشویش اجتماعی به وجود می‌آورد و آزادی باید در محدوده ی قوانین و مقررات باشد و مدل حکمرانی در این حوزه قوانین و مقررات را پررنگ می‌کند.
دکتر عاملی، در بخش دیگری از سخنانش به توصیف چالش های فرهنگی در توسعه ی فضای مجازی پرداخت و مواردی چون: تشدید فضاهای ناهنجار، جابجایی در جایگاه علم و فناوری، توسعه ی سلطه فناوری نرم آمریکا، افزایش بحران های هویتی، تندشدن لبه تمایز هویتی و تقابل‌های کفر و ایمان و توسعه ی تکثرگرایی و نسبیت گرایی را از اتفاقات ناهمگون و چالش‌های توسعه فضای مجازی برشمرد.
رئیس کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی در دانشگاه تهران سخنان خود را با این نتیجه گیری که فضای مجازی در تعارض با اسلام نیست، به پایان برد و گفت: از طریق آموزش پیوسته، حرفه‌ای و مهارتی از همان آغاز پیش دبستانی تا دانشگاه می‌توان فرهنگ اسلامی‌را پرورش داد و راه حل تسهیل و ساخت فرهنگی در جریان دو فضایی شدن را ایجاد یک سیستم منسجم دانست که شامل مواردی چون خلاقیت، قوانین و مقررات، مدیریت داده و سواد اینترنتی باشد.
دکتر سعید رضا عاملی در یک بحث بسیار کلیدی و مهم این پرسش را مطرح کرد که اصلاح فرهنگ و صیانت فرهنگی از چه طریقی امکان پذیر است؟ ایشان در جواب گفت، بسیاری از اندیشمندان از آموزش بعنوان مهمترین عامل تغییر فرهنگی و اصلاح فرهنگی صحبت می‌کنند. مثلا اگر بخواهیم امور جامعه را به سمت سلامت فردی و اجتماعی، نظم، مسئولیت پذیری سوق دهیم؛ توصیه می‌کنند که حتما از پیش دبستان شروع کنیم تا به یک نتیجه مطلوب برسیم.
دکتر عاملی علاوه بر آموزش و قدرت رسانه ها بر قدرت سیستم تاکید کردند. گفتند امروز با ظهور الگوریتم های برنامه ای جهانی در فضای مجازی، می‌توان بسیاری از نگرانی های فرهنگی را برطرف نمود. مثلا با ایجاد سامانه های فرایند خرید و فروش، شفافیت مالی و عملیات تعریف شده مالی را جایگزین شخصی شدن رفتار مالی در مدیریت اجتماعی نمود. ایشان بعنوان مثال از فروش تراکم و خدمات صحبت کرد و گفت شکل گرفتن این کار مالی در بستر انالوگ و حضوری، منشاء رشوه و فساد گسترده مالی و رانت های مالی گسترده شده است که با مجازی سازی و سیستمی‌شدن آن یک نوع جبرسیستمی‌عمل صالح فراهم می‌شود. با سیستمی‌شدن فرایندها، خلاقیت الهی، وضع قوانین و مقررات جدید دو فضایی، ارتقاء سواد و معرفت اینترنتی، می‌تواند بصورت جدی اصلاح فرهنگ را تامین نمود.
پایان این نشست طبق روال نشست های گذشته با پرسش و پاسخ هایی بین حاضرین و سخنران همراه بود و زوایایی از موضوعات طرح شده مورد بحث قرار گرفت. در این جلسه که محتوای عمیق و اندیشمندانه ای در آن ارائه شد، دو ساعت طول کشید و امیدوارم هستیم که در آینده نزدیک متن کامل سخنرانی را تقدیم علاقمندان کنیم.
نظر شما